NHỮNG CÂU HỎI

Hồi nhỏ và ngay khi đã lớn đi làm, mình rất không thích bị đặt câu hỏi, đặc biệt họ hỏi về những việc mình làm, những bài report mình viết. Vì mình cảm thấy như họ đang vạch lá tìm sâu của mình. Sau này lớn và già đời hơn, mình nhận ra cách nghĩ và cảm giác đó đa phần là sai. Những câu hỏi là 1 trong những cách khơi gợi để làm việc hiệu quả hơn, để kết quả tốt nhất. Nếu là trẻ con thì sẽ giúp nó nhận ra những lỗi sai, những điểm chưa tốt, và còn khơi gợi sự sáng tạo, problem solving skills tốt hơn. Nếu là dạy học, thì những câu hỏi sẽ làm trẻ tập trung hơn, học hăng say, hứng thú hơn, giúp trẻ con hiểu câu trả lời sai không phải là nó sai hay dở, mà giúp trẻ hiểu điểm mạnh, điểm yếu và nhớ bài nhiều hơn, lâu hơn, dai hơn. Giúp giáo viên hiểu trẻ biết những gì, chưa biết những gì. 
Mình ấn tượng cách dạy này với professor của mình ở đại học. Mình "yêu cầu" ông dạy 1 tác phẩm của Shakespeare. Mình từng học với nhiều professors về môn văn học, nhưng mình không thật sự thích các mở bài (approach) của họ cho lắm, mình thấy nó không giúp mình chú tâm (triggering), mình có cảm giác đa phần các thông tin có thể tìm được trong sách. (Có lẽ mình sai, nhưng đây là những gì mình cảm thấy khi học). Nhưng Nick, prof của mình có 1 cách approach rất hay. Ngay cả sinh viên ngành khác (vì lớp học đó là advanced English, 1 lớp dành cho sinh viên nhận học bổng, và lớp đó có sinh viên ngành Y, ngành kỹ sư, kiến trúc, etc. không phải ngành ngôn ngữ học hay văn học như mình). Mở đầu bài là ông cho làm quiz (đố vui). Mình thấy mình nhớ bài hơn là ngồi nghe giảng. Vì lẽ dỹ nhiên, bài học với Nick có sự tương tác, sinh viên phải động não và làm việc cùng lúc với giáo sư. Nên mấy tiếng đồng hồ trôi tuốt tuồn tuột. :) 
Và mình luôn đặt câu hỏi cho học trò. Mình thấy tụi nó khoái lắm, tranh nhau dơ tay, tới nỗi mình bắt bỏ tay xuống để đứa được gọi không bị quýnh quên hết câu trả lời. Lão béo thấy tụi nó học cũng nói "coi bộ tụi nó khoái học ha, còn em thì hình như em rất thích dạy học" ... Thật ra dạy học không phải là nghề mình đam mê nhất, nhưng cách dạy này làm mình thật sự thích, và 1 tiếng rưỡi với tụi nó làm mình cảm thấy rất sảng khoái, hăng say làm việc. Cũng có lẽ mình có cái "uy", nói chơi là chơi, mà nói học là học; cái nào buông được thì mình không ngồi đấy mà uốn chúng nó. Nên mỗi lần có trò chơi nghe nhạc và điền chỗ trống, tụi nó còn đứng lên nhảy nhót và mang điện thoại ra làm đèn khua búa lua xua. :) 
Quay lại các câu hỏi. 1 trong những bài học mình luôn dạy học sinh, sinh viên, đủ mọi cấp bậc, sinh viên năm 3 hay học sinh lớp 3 thì đều phải học bài này: WH questions (câu hỏi với W và H). Tự bản thân người học phải đặt câu hỏi cho bản thân. Đặc biệt khi viết hay chuẩn bị bài nói, luôn luôn có tờ nháp và phải tự đặt nhiều câu hỏi để bài viết, bài nói phong phú và chuyên sâu hơn. Bản thân mình, khi học sinh thuyết trình xong, mình bắt bọn còn lại đặt câu hỏi dựa trên bài nói của đứa kia. Mình chỉ ngồi nghe và comment khen chê thêm thoai. hố hố!! Dạy thế sướng! :p tụi nó làm hết việc cho mình! 
Khi mình viết báo cáo thì luôn luôn có ít nhất 1 người (thường là manager) đọc lại bài và chất vấn. Ở vai trò này, nó khó hơn ở chỗ hỏi sao không làm người viết khó chịu, và câu hỏi phải thật sự xúc tích. Nghĩa là nếu mình đặt câu hỏi, mình phải hiểu rất rõ chủ đề họ viết và mình phải hỏi đúng trọng tâm. Hỏi sai sẽ làm họ rất mất thời gian. Ngoài chủ đề, mình còn phải comment phần trình bày, lại 1 vấn đề khác theo phạm trù cá nhân cá tính. Nên câu hỏi cũng phải "mệt hơn". 
Không chỉ hỏi trổng không mà sau 1 câu hỏi, phải giải thích tại sao mình hỏi như thế. Ví như: Tại sao con số này lại quá cao như vậy trong khi năm 20xx là mùa crisis, các cty đều report là sụt giảm xx%. Nghĩa là mình phải có 1 lí do rất chính đáng (concrete number and proofs) để nói họ kiểm tra lại. Nếu là phần trang trí, sắp xếp layout, mình sẽ phải nói "nếu là tui, tui sẽ..." hoặc "tụi mình có nên ... vì khi đọc tui có cảm giác ý 1 nó quan trọng hơn ý 2 dù đó không phải là sự thật, etc." 
Làm việc nhiều với đồng nghiệp, học cách đặt câu hỏi hiệu quả (constructive questions). Chứ mà nói khơi khơi "cái này không tốt, cái này tui không thích, etc. thì thật! đó là 1 trong những comment tệ nhất trong cuộc đời này! Người nghe cảm thấy bực mình và nó không giúp họ sáng ra cái họ cần phải thấy. 
1 điều khác mình cũng phải luôn nhớ đó là KHEN nếu đó 1 điểm tốt. KHEN giúp người viết, giúp học sinh, sinh viên và con phát huy điểm mạnh nhiều hơn! Có mấy project managers comment "quáo, cái slide này super đẹp" / "pro tóa" / "ui thích slide này kinh khủng, màu đẹp" --> chứ đưa ra 1 loạt câu hỏi bắt người ta vắt óc làm lại mà không 1 câu chữ nào khen, thì thật, ... ác nhơn quá!!! hahaha! 
Mình có thói quen: DẠY CON NHƯ TRAIN ĐỒNG NGHIỆP MỚI. Mình cảm thấy đó là cách dạy hay nhất (hay do bản thân mình cũng chỉ biết như thế?). Vì khi train đồng nghiệp, đặt câu hỏi, giải thích, mọi thứ phải thật sự logic, rõ ràng để họ học nhanh nhất (đỡ đần mình nhiều hơn! hahahah!). Riêng phần giải thích, mình phải cố gắng giải thích như giải thích với khách hàng, nghĩa là ... nhẹ nhàng, lịch sự, ngọt ngào, logic! hụ hụ!! Có lần mình cãi, clash với 1 cha khách hàng, chài ơi!! Mình hỏi ổng ngược lại, xong còn lồng vô câu, tui sẽ làm homework của tui, còn ông thì ông ..." Mía!! directors mình lúc đó thấy mình muốn nuốt cha nội kia lật đật chạy lại can. Rồi sau đó nói mình "em ơi, khách hàng xộp của anh, em tha cho anh với". hahahha! Nhưng sau đó, director email cho director ông kia giải thích lí do tại sao mình từ chối (1 cách nhẹ nhàng và lịch sự". --> Cao tay quá à! Học! 😝